Peter Zumthor

Peter Zumthor, (I lindur më 26 prill 1943, Basel,), arkitekti zviceran i njohur për e tij të pastra dhe të rrepta, të cilat janë përshkruar si të përjetshëm dhe poetikë.

Reflektimi I problematikave shoqerore,politike dhe dallimi I zgjidhjeve ne krijimtarine konkrete te autorit…

Zumthor, biri i një krijues mobiljesh dhe mjeshtëresh master, u diplomua nga Kunstgewerbeschule në Basel, Zvicër, në vitin 1963 dhe në vitin 1966 vazhdoi studimet e tij në Institutin Pratt në New York City. Në vitin 1979 ai themeloi një praktikë në Haldenstein, Zvicër. Që nga fillimi, Zumthor qëllimisht e mbajti praktikën e tij të vogël në mënyrë që të mund të përfshihej në mënyrë intime me të gjitha elementet e planifikimit dhe ndërtimit.. Në komisionet e tij të hershme zvicerane, të tilla si St Benedict Chapel (1985-88) në Sumvitg, Zumthor vendosi respektin për vendin dhe materialet. Kapela e ndërtimit të drurit është e lidhur me formën ekstreme të vendit, e cila është e lartë në një livadh pothuajse vertikal.

Thërrmijat e thjeshta të drurit në pjesën e jashtme flasin për traditat në rajon, por masat e ashpra dhe masive të hapësirës janë tërësisht moderne. Atje, si me pjesën më të madhe të punës së tij, drita natyrale mbush hapësirën në mënyrë dramatike.

Nuk ka dyshim qe nje qasje holistike ndaj arkitektures si ajo e Zumthor mund te permiresoje nje qytetwt,shpesh viktima te ndertimit te ashper, pa kriter. Por Zumthor mendon se ky nuk eshte nje problem per arkitektet. Ato as nuk mund ta zgjidhin ate. Qytetet e medha nuk ekzistojne me, sepse nuk jane planifikuesit urbane qe vendosin: qiellgervishteset shkojne aty ku jane parate.

E folura per planifikimin urban eshte tani nje veprimtari thjesht teorike kryer nga universitetet, sepse qeverite vetem marrin vendime per infrastukturen.Te gjithe po bejne ate qe deshirojne duk perdorur gjithnje e me shume energji.Ndryshimi i ketij kriteri te eger eshte nje ceshtje kapitaliste-socialiste dhe jo arkitekturore. Disa thone se jam arrogant sepse nuk dua te punoj ne projekte per te cilat nuk me intereson. Por edhe pse une nuk mund te ndryshoj boten,une mund te vendos te mos jem pjese aktive ne nje qasje qe, sipas mendimit tim,po shkon ne drejtimin e gabuar.

Tipologjite e ndertimit te Peter Zumthor

Perreth 30 vite te karrieres se Zumthor jane 43 projekte, duke perfshire ato me te njohurat dhe ato qe jane ne leter. Ne tipologjine ndertimit te Zumthor ka banesa individuale, qe perbejne dhe projektet e fillimit te karrieres se tij, muze dhe disa projekte specifike.

• 1983 Elementary school Churwalden, Churwalden, Graubünden, Switzerland.·
• 1983 HouseRäth, Haldenstein, Graubünden, Switzerland·
• 1986 Shelters for Roman archaeological site, Chur, Graubünden, Switzerland. ·
• 1986 Atelier Zumthor, Haldenstein, Graubünden, Switzerland.·
• 1989 Saint Benedict Chapel, Sumvitg, Graubünden, Switzerland.·
• 1990 Art Museum Chur, Graubünden, Switzerland.·
• 1993 Residential home for the elderly, Masans, Chur, Graubünden, Switzerland·
• 1994 Gugalun House, Versam, Graubünden, Switzerland. ·
• 1996 Spittelhof housing, Biel-Benken, Basel, Switzerland.·
• 1996 Therme Vals, Vals, Graubünden, Switzerland.·
• 1997 Kunsthaus Bregenz, Bregenz, Vorarlberg, Austria.·
• 1997 Topography of Terror, International Exhibition and Documentation Centre,
• Berlin, Germany, partly built, abandoned, demolished in 2004.
• 1997-2000 Swiss Pavilion EXPO 2000, Hannover, Germany.·
• 1997 Villa in Ksnacht am Zürichsee Küsnacht, Switzerlan·
• 1997 Lichtforum Zmtobel Staff, Zürich, Switzerland
• 1999 Cloud Rock Wilderness Lodge, Moab, Utah, United States.
• 2007 Bruder Klaus Kapelle, Mechernich-Wachendorf, Germany. ·
• 2007 Kolumba -Erzbischöfliches Diözesanmuseum, Cologne, Germany.·
• 2011 Steilneset Memorial for the Victims of the Witch Trials, Vardø, Norway ·
• 2011 Serpentine Gallery Pavilion 2011, London, England
• 2012 Werkrau Bregenzerwald Hof 800, 6866 Andelsbuch, Austria
• 2016 Rest area/museum, Allmannajuvet zinc mines·
• 2018-23 (proposed) LACMA, Los Angeles, CA.

Rruga e frymezimit krijues sipas teorise se projektimit dhe rruget abstrakte e konkrete ndaj krijimtarise. Architecture Presentation Interesi I Zumthor ne artizanat i detyrohet shume rruges qe ai mori ne arkitekture. “10vitet e para te jetes sime profesionale kishin te benin vetem me ikjen nga babai im”, thote ai.“Ai ishte nje perpunues i mrekullueshem i kabineteve dhe une isha djali I madhe duhet te merrja persiper dyqanin e tij, profesionin e tij e keshtu me rradhe. U perpoqa te arratisesha duke shkuar ne shkollen e Artit dhe pastaj duke shkuar ne dizajn industrial dhe ne dizajnin e ndertesave.” Kjo e coi Zumthor hap pas hapi drejt arkitektures.

Duke filluar karrieren e tij si marangoz, te gjithaprojektet e tij ngjanin me punen e nje zejtari: madheshtia e tij qendron ne persosjen e detajeve tetij dhe cilesine e materialeve. Pavaresisht deshires se Zumthor per ti ikur punesse babait te tij,shpirt perfeksionist i krijuesit tekabinetit nuk e ka lene kurre ate. Kjo eshte edukshme ne kishen e Shen Benediktit.Projektuar nevitin 1988, kjo strukture e qete u ndertua perpara se Zumthor te ishte nje emer i njohur nderkombetarisht. E thjeshte, por shume elegante, kisha duket e vogel prane shtepive rrethsaj (dhe Alpeve ne sfond), e perzihet natyrshem merrethinat e saj. Kapela e Shen Benediktit eshte bere nga druri dhefasada e saj eshte bere nga pllaka druri,te ngjashmeme ato te perdorura ne burime lokale. Exteriori modern I krahasuar ne shkalle me njeriunshpalos bukurine dhe shpejtesine ne punen eZumthor,ndersa interiori ekspozon mjeshterine e tij te zejtarise. Brenda,struktura prej druri eshte e dukshme. Shtylla te realizuara prej druri mbeshtesintavanin qe te kujton nje anije. Megjithese Zumthor perdor materiale dhe teknika moderne per kete dizajn te vecante, kollona me forme cilindrike shkrihet natyrshem ne kontekstin e saj, pa shtuar dimensionimin tradicional dhe historik te fshatit. Per shembull, kisha eshte e ndertuar me copeza druri, te ngjashme me shtepite tradicionale te vendit Catia e shtepise te kujton trupin e anijes. Ndermjetesimi mes catise ekspresive dhe bazes se drunjte tradicionale eshte nje zgjidhje elegante dhe minimale, ne te gjithe perimetrin e nderteses ne kufirin mes catise dhe mureve gjenden dritare, te cilat fusin driten natyrale ne brendesi. Interiori permban kolona prej druri, trare dhe stola,qe tregojne zejtarine e Zumthor dhe qasjen e tij delikate ndaj materialit dhe detajeve. Nga ana e jashtme eshte e mundur te shohim se si copezat e fasades kane humbur ngjyren e tyre. Kjo krijon nje gradient ngjyre shume te vecante. Ne porten e hyrjes te krijuar medru vendas, doreza e deres e dizenjuar me delikatese te jashte zakonshme te fton te ndjesh qetesine ne brendesinete hapesires. Kujdesi qe Zumthor i tregon dizenjimit e ben zbukimin e objektit te kthehet nje eksperience dhe ndjeshmeri ndersa vizitohet. Ky eshte nje nderparimet baze qe e shoqeron Zumthor qe ne hapat e tij te pare te krijimtarise.

Kolumba Art Museum

Në Luftën e Dytë Botërore, qyteti i Këlnit, Gjermani, u bombardua nga sulmet ajrore aleate dhe u mbyt në rrënojat me një humbje të madhe të jetës dhe pronës. Në ato kohë mesjetare, Shën Kolumba Parish ishte kisha më e madhe dhe drejtuese në qytet. Kisha Kolumba, e vendosur në afërsi të Katedrales së Këlnit, ishte një demonstrim i fuqis së kishës. E fortë ai qëndroi për dekada deri në vitin 1943, kur i gjithë faqja u godit nga një bombardim që shkatërroi çdo gjë katastrofike në pra të tij. Në kishë, e vetmja gjë për të mbijetuar atë luftë të padëmtuar ishte një imazh i vjetër gotik i Virgjëreshës i vendosur në një shtyllë. Me përjashtim të një kishe të vogël të ndërtuar në vend në 1949 nga arkitekti lokal Gottfried Böhm në kujtim të bombardimeve shkatërruese, rrënojat kishin mbetur të paprekura derisa Muzeu Kolumba i Peter Zumthor u vendos në 2007.

Muzeu I ndodhur ne Keln,Gjermani,i ndertuar mbi rrenojat e nje kishe gotike te shkaterruar gjate Luftes se Dyte Boterore,ishte nje pergjigje ndaj nje konkursi qe synonte te mbronte eshtrat e vepres gotike dhe te krijonte nje hapesire per te strehuar koleksionin e artit te kryepeshkopates se Kelnit. Dizajni I Zumthor me delikatese ngrihet nga rrenojat e nje kishe te gotikut te vone,duke resspektuar historine e faqes dhe duke ruajtuar thelbin e saj. “Ata besojne ne vlerat e brendshme te artit,aftesine e tij per te na bere te mendojme e te ndjehemi,vlerat e saj shpirterore.” Ne dizajnin e tij fitues, Zumthor shkrin rrenojat ekzistuese me arkitekturen modern per artin fetar ne nje menyre elegante dhe minimale. Zumthor,vazhdimisht I vetedijshem per perdorimin e materialeve,dhe vecanerisht detajet e tyre e ndertimit,ka perdorur tulla gri per te bashkuar fragmentet shkaterruara te vendit.Keto fragmente perfshijne pjeset e mbetura te kishes gotike, rrenojat e gureve nga periudha romake dhe mesjetare dhe kisha gjermane e Gottfried Bohm.

Shumica e sukseseve dhe ndikimit të muzeut Kolumba qëndrojnë në bashkimin midis të rinjve dhe të vjetrave. Arkitekti krijoi një fasadë minimale e cila qëndron në nivelin e rrugës. Lidhja midis ngjyrës së materialit, formës dhe rrënojave është arti i thjeshtësisë. Fasada e ndërtesës së re ndihet intensivisht e heshtur me materialin me tulla prej guri të punuar me dorë dhe copa të dritareve këtu dhe atje për ndriçim. Karakterizohet nga pafundësia e vëllimit të saj me ngjyrë të ngrohtë, forma i përshtatet në rrugë, duke e bërë veten një pikë referimi pa shumë luftë. Për të lehtësuar ndikimin e formës blocky, Zumthor projektuar perforations në fasadë që lejojnë dritë në disa nga hapësirat brenda ndërtesës. Karakterizohet nga pafundësia e vëllimit të saj me ngjyrë të ngrohtë, forma i përshtatet në rrugë, duke e bërë veten një pikë referimi pa shumë luftë. Për të lehtësuar ndikimin e formës blocky, Zumthor projektuar perforations në fasadë që lejojnë dritë në disa nga hapësirat Brenda ndërtesës. Fasada e tullave gri integron mbetjet e fasades se kishes ne nje fytyre te re per muzein bashkekohor.Tulla u zhvillua posacerisht per kete projekt,pasi ato u qelluan me qymyr druri per te mbushur nje ngjyre te ngrohte.Te nderthurura me njera-tjetren si punime me thurje, loja e tullave lejon driten te shperndahet per te mbushur hapesira specifike te muzeut. Ndersa stinet ndryshojne , “drita ndryshon dhe luan neper rrenoja”, duke krijuar nje mjedis paqesor gjithnje ne ndryshim. Ndertesa nuk zbulon shume nga jashte.

Pervec nje sere vrimash qe ndotin fasad ne gjysme te rruges dhe disa dritare te medha,duket sikur eshte nje kuti e mbyllur e tullave te holle e e paster. Por, duke hyre nga hyrja ne dhomen kryesore te nivelit me te ulet te muzeut,gjithcka bie ne vend. Muret jane pa dritare,pervec vrimave qe mbulojne pjesen e siperme,duke hedhur driten e filtruar ne dhomen ne lartesi dyfishe.Disa nga dritaret me madhesi te murit lejojne qe drita te depertoje nga te tera drejtimet. Zumthor, vazhdimisht i vetëdijshëm për përdorimin e materialeve, dhe veçanërisht për detajet e ndërtimit, ka përdorur tulla gri për të bashkuar fragmentet e shkatërruara të vendit. Këto fragmente përfshijnë pjesët e mbetura të kishës gotike, rrënojat gurore të periudhave romake dhe mesjetare, dhe kapela e arkitektit gjerman Gottfried Böhm në vitin 1950 për “Madonna e rrënojave”. Fasada e tullave gri integron eshtrat e fasadës së kishës në një fytyrë të re për muzeun bashkëkohor. Artikuluar me perforacione, tulla mundëson dritën e shpërndarë për të mbushur hapësirat specifike të muzeut.

Ndërsa stinët ndryshojnë, “drita e lundrueshme ndryshon dhe luan nëpër rrënojat”, duke krijuar një ambient paqësor gjithnjë në ndryshim. Kthehu në holl, një shkallë e ngushtë ju çon lart në ekspozitën e artit, ku është shfaqur koleksioni I Kryedioqezës, i cili e ka porositur muzeun. Këtu, dhomat e ekspozitës janë nënshtruar me ngjyra dhe shkallë me mure betoni të bardha dhe dysheme të lëmuara. I vetmi ndërprerje vjen në formën e pjesëve të mëdha të dritareve, të cilat në mënyrë të mrekullueshme krijojnë pamje të zgjedhura të qytetit.

NDIKIMI I MJEDISIT NE VEPER

bruder klaus field chapel

bruder klaus field chapel filloi si nje skice,duke evoluar per tu bere nje pike referimi shume elegante,por themelore ne peizazhin natyror te gjermanise. Dizajni u ndertua nga fermeret lokale te cilet donin te nderonin shenjtorin e tyre mbrojtes,bruder klausin te shekullit 15-te.

aspekti me interesant i kishes gjendet ne menyren e ndertimit te saj dhe ne materialet e perdorura. Zumthor eshte nje dashamires i natyres dhe vendos te beje primare ne interior dhe konstruksionin e nderteses,pikerisht kjo ka ndodhur me kete veper. Gjithcka fillon me vendosjen e 112 trungjeve te pemeve dhe u vendosen ne formen e paramenduar. Me pas 25 shtresa betoni u derdhen ne kornizen qe rrethonte trungjet,te grumbulluara ne nje forme konike te lakuar,duke krijuar kontrast me fasaden kendore relativisht te qete.

shtresat e betonit me trashesi 50 cm vendosen njera pas tjetres,duke lejuar tharjen e tyre. Nga vendosja e 24 shtresave arrihet te kuptohet edhe dallimi mes tyre. Pas perfundimit te tyre,korniza prej druri vendoset ne zjarr,duke lene prapa zgavra te zbrazura dhe mure te djegura. Pas heqjes se kornizes,shume vrima te vog l ua lane ne mure,duke krijuar nje efekt qe kujton qiellin e nates. Vemendja terhiqet qarte ne piken ku catia eshte e hapur per qiellin dhe yjet e nates. Kjo kontrollon “motin e kishes”, pasi shiu dhe dielli i drites depertojne ne hapje dhe krijojne nje ambient dhe ndjesi shume specifike per kohet e dites dhe vitit. Ne nje dite me diell,interiori ngjan me zjarrin e nje ylli (qe mund ti atribuohet nje reference te vizionit te vellait klaus ne miter). Ndjenjat shume te zymta dhe reflektuese qe behen te pashmangshme gjenden ne dite te vrengeta apo me shi,( e bejne ate nje nga pjeset me strikte te arkitektures fetare deri me sot. )pa tuba,banjo,uje te rrjedhshem dhe energji elektrike “heshtja e bukur” e kishes dhe lidhja e pamohueshme me peisazhin perreth saj,e bejne ate nje destinacion evokues dhe popullor per shume njerez. lidhja e objektit me kontekstin rrethues sipas zumthor

cdo gje e vogel eshte e rendesishme,kur behet pjese e nje gjeje me te madhe,evolucionit te kohes dhe natyres. Zumthor eshte i interesuar ne hapesira qe bejne lidhjen mes:njerezve,me hapesira,me sfonde te krijuara me pare dhe me e rendesishmja me ate cfare ka qene me pare. Arkitektura duhet te stimuloje nje lidhje me historine,ndersa ne te njejten kohe te prodhoje bashkekohesi. Nese nuk ka kushte per te krijuar kete perzierje,zumthor as nuk tenton te krijoje nje objekt. cdo krijim i ri arkitektonik tenton te futet ne nje situate historike specifike. Ne qofte se kjo nderhyrje ben qe objekti te gjeje vendin e vet,ky objekt duhet te na beje ne te shohim cfare ekziston ne ate kontekst por ne nje menyre te re.

zumthor paralelizon: ne hedhim nje gur ne nje pellg me uje. Rera ngrihet ne peseh dhe bie serisht. Trazimi ishte i nevojshem. Guri ka gjetur vendin e vet,por pellgu nuk eshte me i njejte. per zumthor, prezenca e nje ndertese fsheh sekrete ne vetvete. Ajo thjeshtesisht qendron aty. Ne nuk i kushtojme vemendje te vecante,pavaresisht kesaj eshte e pamundur te imagjinosh vendin ku keto ndertesa qendrojne pa to. Keta ndertesa nderlidhen fort me kontekstin ne te cilin qendrojne dhe behen pjese e esaj ne cdo detaj. ndertesat pranohen nga konreksti rrethues vetem ne qofte se ato kane aftesine te terheqin emocione dhe ne menjen tone ne disa menyra. Meqe ndjenjat tona dhe menyra e te kuptuarit jane te rrenjosura me te kaluaren,lidhja jone e ndjeshmerise me objektin e ri duhet te respektoje procesin e memorizimit.